BESLENME ZORLUKLARI OTİZMLİ ÇOCUKLARDA ÇOK SIK KARŞILAŞILAN SORUNLARIN BAŞINDA GELİYOR.. YEMEK YEME BASİT BİR EYLEMMİŞ GİBİ GÖZÜKSE DE OTİZMLİ ÇOCUKLAR İÇİN BU KARMAŞIK BİR ETKİNLİKTİR.UZMANLAR BESLENMEYLE İLGİLİ SORUNLARDA ÖNCE SORUNUN KAYNAĞINA İNMEYİ ÖNERİYOR.

Besinleri reddetme ve sadece sınırlı besin grupları ile beslenme tipik gelişim gösteren bireylerle karşılaştırıldığında otizmli çocuklarda çok daha sık görülür. Tek tip beslenme veya seçici beslenme bazı durumlarda yetersiz beslenmeye yol açabilecek boyutlara varabilir. Çocukluk döneminde yeterli beslenme büyüme ve gelişme için çok önemli olduğundan beslenme erken müdahale edilmesi gereken bir alandır. Otizmde sıklıkla karşılaşılan beslenme ilişkili sorunlar şöyle özetlenebilir: 

- Yiyecekleri reddetme ve yiyecek seçiciliği,

- Çiğnemede ve yutmada yaşanan sorunlar; yiyecekleri uzun süre çiğneme veya çiğnemeden yanaklarda biriktirme,

- İştahsızlık, aşırı yeme veya az yeme, yemek sırasında çeşitli takıntılarının olması, hızlı yemek yeme,

- Pika, yani yiyecek olmayan nesnelerin (toprak, boya, kalem, silgi vb.) yenilmesi
 

Beslenme sorunları neden kaynaklanıyor?

Beslenme sırasında dokunma, görme, tat/koku alma ve işitme gibi her türlü duyu sistemi aslında bu eyleme eşlik eder. Bu kadar çok duyunun eşlik ettiği bu eylemi gerçekleştirirken de otizmli birçok çocuk duyuları işlemede zorluklar yaşayabilir ve buna bağlı beslenme sorunları geliştirebilir. Araştırma sonuçları otizmli çocukların %77.4’ünün besinin yapısı-dokusu, %49.1’inin tadı, %11.3’ünün şekli nedeniyle besinleri reddettiğini gösterirkenbesinlerirenklerinden dolayı reddedenlerin de olduğunu ortaya çıkarıyor. Diğer bir araştırma ise otizmliçocukların %69’unun yeni yiyecekler denemeye isteksiz ve %46’sının da yeme alışkanlıklarıyla ilgili çeşitli kurallarının olduğunu gösteriyor.  

Beslenme davranışları hangi durumlarda sorun oluyor?

Çocuk yaşına göre sahip olması gereken kilonun altında ve sağlık problemleri yaşıyorsa besin çeşitliliği az ya da tek tip besleniyorsa, yemek yerken veya öncesinde çocuğunuzun kaygısı artıyorsa ve problem davranışlar sergiliyorsa mutlaka bir alan uzmanından destek almanız gerekiyor. Özel eğitimci, ergoterapist ve çocuk doktoru gibi profesyonellerin iş birliği yaptığı disiplinlerarası çalışma her konuda olduğu gibi beslenme konusunda da doğru yolda ilerlemek için çok önemlidir.

Otizmde diyet bir çözüm mü?

Otizmli bireylerde glutensiz diyet, kazeinsiz diyet ve ketejonik diyet gibi pek çok diyet türü uygulanıyor. Gluten ve kazein içermeyen bir diyet denemesinden fayda görebilecekçocukların yanı sıra bağırsak sorunları olan çocuklar olabilir. Bu çocuklarda bağırsak sorunlarından kaynaklı olan huzursuzluklar aynı zamanda problem davranışlara yol açabilir.. Bu sorunlar diyetle çözümlendiğinde dolaylı olarak problem olan davranışlarda da azalma görülebilir. Bu alandaki araştırmalar devam ederken henüz elimizde glutensiz ve kazeinsiz beslenmenin doğrudan otizmi iyileştirdiğine dair sağlam temellere oturtulmuş bir bilimsel kanıt bulunmuyor.   Bu nedenle gluten ve kazein içermeyen bir diyetin otizmi olan çocuklar için risksiz olmadığını unutmamak önemlidir. Bu tarz diyetler çocuklar için beslenme yetersizliklerine yol açabilir. Bu durum da farklı problemleri beraberinde getirebilir.  

Beslenme sorunlarına müdahalede neler yapılmalı?

1. Öncelikle nedenlerine ilişkin diğer sağlık sorunlarından kaynaklı olup olmadığına dair  kontrollerin yapılması gerekir. Diş yapısından kaynaklı çiğnemede yaşanan zorluklar, besin alerjisi veya gastrointestinal bozukluklarla ilgili mutlaka doktor muayenesi yapılmalıdır.

2. Yemek saatinden önce sunulan ön uyaranlar çocuğun yaşadığı yeme zorluğunu kolaylaştırıcı nitelikte olmalıdır. Çocuğun yemek saati yaklaştığında birlikte rahatlatıcı etkinlikler yapılabilir ve yemeğe geçiş kolaylaştırılabilir.

3. Yemek yeme davranışı için olumlu çevresel ipuçları düzenlenmelidir. Nasıl ki çantayı sırtına veya koluna takmak çocukta dışarı çıkılacağı izlenimi oluşturuyorsa yemek masasında birlikte oturmak da yemek yemeyle ilgili izlenimi oluşturmalıdır.

4. Ortamda dikkat dağıtan unsurlar en aza indirilmelidir. Çocuğun yemek yemesini zorlaştıracak etmenleri çevrede bulundurulmaması önemlidir.

5. Yemek yeme davranışının  öğretiminde basitten zora doğru bir sıra izlemelidir. Yemek masasına hiç oturmayan bir çocuk için öncelik masaya oturması olurken sonrasında çocuğun oturma süresinin artırılması hedeflenirken aynı zamanda küçük yemek parçaları verilerek öğretime devam edilmelidir.

6. Yemek saatleri belli olmalı ve saatler konusunda tutarlı davranılmalıdır. Bu saatler dışında mümkün olduğunca abur cubur ya da atıştırmalık yedirilmemelidir.

7. Yiyecek seçimi esnetilmelidir. Bu yapılırken öncelikle çocuğun sevdiği her zaman tercih ettiği yiyecekler üzerinde şekil değişikliği yapmak güzel bir yol olabilir. Örneğin patates kızartmasını her zaman dilim dilim doğrayıp kızartıyorsanız bir sonrakinde yuvarlak keserek, küçük toplar şeklinde sonra püre halinde vermek gibi aşamalı yol izlenmelidir.

8. Daha önce yemekten korktuğu ya da kaçındığı yiyecekle oyunlar ya da etkinlikler üreterek çocuğun temas etmesi sağlanmalıdır. Yemeğin hazırlanması aşamasına çocuk da dahil edilmelidir ve bu süreçte çocuğun dil gelişim düzeyine uygun olarak çocukla konuşulmalıdır.

9. Çocuğun kendi kendine yemek yemesi için fırsat verilmelidir. Böylece hem çatal kaşık kullanma gibi becerilerin edinimi kolaylaşmış olur hem de çocuğun bağımsız yemek yeme davranışını kazanması için imkân sağlanmış olur. Etraf kirlenecek kaygısıyla çok fazla korumacı tutum sergilenmemelidir.

10. Yemek yeme sırasında çocuğun problem davranışları mümkün olduğu kadar görmezden gelmeye çalışılmalıdır. Çocuğun dikkatini olumsuz davranıştan uzaklaştırarak yemek yeme davranışına odaklanılmalıdır.

11. Çocuğun olumlu davranışları pekiştirilmelidir. Çocuk masada normalden daha uzun süre oturduysa ya da daha önce hiç tercih etmediği yiyeceğe yöneldiyse bu davranışları pekiştirerek artırılmalıdır.

Çocuk özel eğitim hizmeti alıyorsa bireyselleştirilmiş eğitim planında beslenme becerilerine de yer verilerek özel eğitimci eş güdümlü olarak çalışılmalıdır.

MERYEM ÇAVGA, SOBE Vakfı Çocuk Gelişimi ve Eğitimcisi

YARARLANILAN KAYNAKLAR

Ateş, N. (2016). Otizmli Çocuk ve Adölesanlarda Öğün Davranışı ve Beslenme Durumu ile Annelerin Otoreksiya Eğilimlerinin Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

Autism Speaks. Exploring Feeding Behavior inAutism.https://www.autismspeaks.org/toolkit/atnair-p-guide-exploring-feeding-behaviorautism.

Gök Dağıdır, N. (2018). Selebral Palsi ve Otizmli Çocuklarda Beslenme Alışkanlıklarının Gösterilmesi ve Biyokimyasal Yaklaşımlarla Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Ankara.

T.C. Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü. (2019). Otizm Spektrum Bozukluğu Olan Bireylere Yönelik Sağlıklı Beslenme Önerileri Rehberi. Ankara.